ERDEMİR NE ZAMAN VE KİM TARAFINDAN KURULDU?

Sina Çıladır’ın önümüzdeki aylarda yayınlanacak olan ÇELİK EMEKÇİLERİ – Erdemir’deki İşçi Hareketlerinin ve Sendikacılığın Tarihi adındaki kitabından alınmıştır…

Erdemir, Amerikan Kalkınma İkraz Fonu’dan sağlanan 129 milyon dolarlık kredi ile kuruldu.. Fon,krediyi Türkiye’ye değil, Amerikan Kopper’s Grubu’na ( Koppers Associates S..A ) verdi…
1990’lı yıllarda Türkiye’de “ Üçüncü Sektör “ olarak anılan Vehbi Koç, Erdemir’in yüzde 25 daha ucuza kurulabileceğini ısrarla belirtmesine rağmen, onu dinleyen olmadı!..

                                                           ------------

1-ERDEMİR’İN KURULUŞU
Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları ( Erdemir ), Çukurova Elektrik ile birlikte, ilk somut belirtileri 1950’li yılların başlarında görülen özelleştirme ya da KİT’lerin satılması ile yabancı sermayeyi teşvik politikalarının 1960’lı yıllardaki somut ürünlerinden birisidir.
    Erdemir 1961 yılında esas olarak devletin parası ve teminatı ile Amerikan Koppers Corp. Inc. Westinghouse Elektric  Int. ve Blow Knox şirketlerinden oluşan Kopper’s Grubu (Koppers Assocaites S.A) tarafından kurulmaya başlanmıştır.
    Erdemir, Türkiye’nin ilk yassı çelik tesisi olacaktır.
    Erdemir’in kuruluşu için Amerikan Kalkınma İkraz Fonu’ndan 129 milyon dolar kredi sağlanmıştır. Fon, krediyi, devlete ( Türkiye’ye ) değil, Koppers Grubu’na vermiştir.
    O tarihlerde Türkiye’de “ Üçüncü Sektör “ olarak anılan bir işadamı (Vehbi Koç) konuya ilişkin olarak incelemelerde bulunmaya gittiği ABD ‘de, Erdemir’in yüzde 25 daha ucuza kurulabileceğini öğrenmiş ve bunu ilgililere duyurmuştur.
    Ünlü işadamına anlatılmıştır ki, bu doğrudur; ancak, Amerikan Kalkınma İkraz Fonu, krediyi Koppers Grubu sözkonusu olduğunda vermektedir. Koppers yoksa, kredi de yoktur!
     Erdemir’in kuruluşunda, ilk anlaşmalardan başlayarak birinci derecede sorumluluk taşımış Nezih Rona’nın meclis Araştırma Komisyonu’na verdiği ifadeye göre, Türkiye, krediden vazgeçilmesi korkusuyla, ileri sürülen şartlara “ evet “ demekte acelecilik göstermiştir. Nezih Rona, “ Amerikan hükümeti’nin bu projeye bu kadar büyük bir kredi vermediğini, böyle bir kredinin ancak politik sebepler ve bazı menfaatlerle mümkün olabildiğinin kabulü gerektiğini, bir pahalılık olsa da, o sırada Amerika’da yapılacak olan seçimlerde hükümet değişikliği dolayısıyla bu teşebbüsün akamete uğramak ihtimalleri muvacehesinde anlaşmanın sür’atle yapılması gerektiğini “ söylemiştir.
    Erdemir’e ait ilk teknik incelemeleri 1959 yılında Koppers Company yapmıştır. Aynı firma, montaja nezaret, ilk işletmeye 80 milyon dolar değerindeki fabrika ünitesini sağlama ile müşavirlik hizmetlerini de üzerine almıştır. Tesisin inşaatına 1961 yılında başlanmıştır.
    Devlet, Erdemir’e vergi muafiyetleri, kamulaştırma yetkisi, yüzde 6 kâr garantisi gibi birçok imtiyazlar tanımıştır.
    Erdemir’in 600 milyon TL’lik kuruluş sermayesinin yüzde 51’i devlet tarafından, yüzde 49’u da özel sektör tarafından; İş Bankası, Ankara Ticaret Odası ve Koppers Associates S.A tarafından karşılanmıştır.
    Erdemir, yarıdan çok sermayesi devlete ait olduğu halde, 28.2.1960 tarihinde yürürlüğe giren 7462 sayılı yasa ile özel sektör sayılmıştır.
    Koppers Grubu, Erdemir’in 9 kişilik Yönetim Kurulu’nda, üç temsilci bulundurma hakkını elde etmiştir.
    Erdemir’in kuruluşundaki amaç ise, iç-pazara dönük montaj sanayiine ana-girdi sağlamaktır.
    Erdemir, uluslararası “ kontrol sanayi “nin Türkiye’deki bir prototipi olarak doğmuştur.
   

           2- İLK İŞÇİLEŞME OLAYI VE ÖRGÜTLENME
           A- Yapı-İş

     Dört yıl süren ( 1961-1965 ) yapım çalışmaları sırasında Erdemir’de toplam 11 bin işçi çalışmış; bu sayı, deneme üretimine geçildiği 1964-65 yıllarında 4200’düşmüştür.
    Erdemir’in inşaa edildiği Ereğli’de önemli bir işçi varlığının belirmesi, bir yandan ilçenin toplumsal yapısını derinden etkilerken, öte yandan da ilk işçi örgütlerinin doğmasına yol açmıştır.
    Eldeki verilerden anlaşıldığına göre, 1961-1962 yılları, Erdemir’in “ Yeknesak İç Yönetmenliği “nin hazırlanması, işçi-işveren ilişkilerinin kabaca düzenlenmesi çabaları ile geçmiştir.
    Elimizde bulunan ve Erdemir adına Fuat Yücesoy ile Celil V. Uçarer’in imzalarını taşıyan Zonguldak Bölge Çalışma Müdürlüğüne yazılan yazılar bunu göstermektedir.
    Erdemir’in yapımında önemli bir işçi grubunun yeralması üzerine, Türkiye’nin büyük sendikalarından Yapı-İş Ereğli’de şube açmıştır.
    Prof, Mübeccel Kıray’ın verdiği bilgiye göre, Yapı-İş ‘in örgütlenmesine Milletlerarası Hür Sendikacılık danışmanlarından ve Amerikan Yapı-İş Sendikası yöneticilerinden bir sendikacının da katılması, gözlerinin Ereğli’ye dönmesine neden olmuştur.
    Yapı-İş, fabrika sahasındaki ilkel çalışma şartlarına, keyfi işten çıkartmalarına karşı sert bir mücadeleye girişmiştir. Aynı yıl, (1962), Yapı-İş’in önderliğinde, Türkiye Çapında yankıya yol açan büyük bir gösteri düzenlenmiştir.
    Olayların büyümesi üzerine bir kısım işçi önderi gözaltına alınmış; Yapı-İş’in Genel Merkez yöneticilerinden Süreyya Denizli ile sendikanın Ereğli Şube Başkanı Fikri Yıldız, sekreter Necdet İnger ve yönetim kurulu üyelerinden İsmet Demir, 171 sayılı Toplantı ve Gösteri Kanunu’na muhalefetten mahkemeye verilmişlerdir. Sendikacılar, yargılama sonunda, beraat etmişlerdir.
    Bu arada Yapı-İş’in Erdemir’deki örgütlenmesine katkıda bulunan Amerikalı sendikacı da sınır dışı edilmiştir.
    Bu sert mücadelelere rağmen, işverenin keyfi tutumu son bulmamış; kötü çalışma koşulları, toplu işten çıkartmalar devam etmiştir. Yapı-İş Genel Başkanı Tahir Öztürk’ün ve Şube yöneticilerinin Bölge Çalışma Müdürlüğüne yaptığı çeşitli başvurular bunu doğrular niteliktedir.

Haber :